درباره ی قطره های چشمی بیشتر بدانیم
چند سالی می شود که مادربزرگم جراحی آب مروارید انجام داده است. پس از جراحی، پزشکش قطره چشمی به او داد تا چشمش عفونت نکند. از آن سال به بعد، مادربزرگ من هر بار که احساس ناراحتی در چشمش می‌کند آن قطره را تهیه کرده و در چشمش می چکاند تا احساس بهتری داشته باشد، در حالی که از عوارض استفاده طولانی مدت این دارو چیزی نمی داند. به سراغ دکتر محمدرضا فرتوک‌زاده، جراح و متخصص چشم، فوق تخصص قرنیه و عضو هیات علمی دانشگاه علوم‌پزشکی ایران رفتیم تا سوالات مان را در زمینه داروهای چشمی بپرسیم...
آقای دکتر آیا داروهای چشمی را می توان بدون تجویز پزشک استفاده کرد یا خیر؟
معمولا افرادی که به دلایلی چشم شان خشک می شود مانند سالمندان بالای 65 سال، افرادی که عفونت‌های مزمن در چشم داشته اند، افرادی که جراحی های مکرر چشم انجام داده‌اند، مبتلایان به بعضی از بیماری ها مانند استیون جانسون و... می توانند بدون تجویز پزشک و داشتن نسخه از قطره‌های اشکی استفاده کنند زیرا مشکل خشکی چشم این ها همیشگی است. همان طور که وقتی افراد پوست شان خشک می شود، از کرم های مرطوب کننده استفاده می کنند، چشم هم همین طور است، وقتی خشک می شود باید از قطره اشکی استفاده کرد.
مثال دیگری که در اینجا می زنم، بیمارانی هستند که مکرر دچار تبخال قرنیه می شوند. باید بدانید که هرگاه تبخال قرنیه رخ می دهد ممکن است که یک دهم از دید بیمار را کم کند و بیمار چون از 10/10 به پایین می‌آید متوجه این کاهش دید نمی شود و اگر 10 بار تبخال قرنیه بگیرد و مداوا نکند ممکن است به کاهش بینایی خیلی شدیدی برسد. به همین دلیل به این بیماران می گوییم به محض این که احساس کردند چشم شان می کوبد یا مثل این است که شن داخل چشم شان شده، قرمز و تار می شود با احتمال این که ممکن است تبخال باشد، خودشان داروهای تبخال را شروع کرده و سپس به چشم پزشک مراجعه کنند تا در این مدت تبخال، تاثیر سویی روی قرنیه نگذارد.
در غیر این صورت بقیه داروها نباید به هیچ وجه بدون تجویز پزشک مصرف شوند مگر اینکه یک راهنمای اولیه ای از پزشک شان داشته باشند.
خیلی از افراد از داروهای چشمی به صرف این که روی آن نوشته شده است "قطره استریل چشمی"، استفاده می کنند. آیا این کار صحیح است؟
ببینید، همه داروهای چشمی استریل هستند و باید باشند. داخل این داروها ماده نگه دارنده وجود دارد و هر کدام از این داروها به یک مصرف خاصی می رسند. ما دارویی نداریم که افراد بروند داروخانه و بگویند یک داروی استریل چشمی به ما بده می خواهیم استفاده کنیم.
به خصوص این که برای قرمزی و حالت هایی که رگ های چشم کلفت می شود. خیلی ها به داروخانه مراجعه کرده و سرخود نفازولین می گیرند به صرف این که روی آن نوشته شده "قطره استریل چشمی". ولی این ملاکی نیست برای این که مصرف این دارو بی خطر است. ما انواع داروها را داریم که آثار خیلی سویی دارند ولی روی آن ها قطره استریل چشمی نوشته شده است.
همین نفازولین که خیلی ها وقتی چشم به هر دلیلی مانند عفونت، وجود جسم خارجی، بیماری زمینه ای و ... قرمز می شود، مصرف می کنند عروق چشم را منقبض کرده و چشم را سفید می کند و از حالت قرمزی درمی آورد ولی بعد از این که اثر نفازولین رفت چشم مجددا قرمز می شود. پس از مدتی استفاده از نفازولین که عروق چشم را دایم منقبض و منبسط می کند، دیواره عروق کلفت می شود و در چشم قرمزی دایمی ایجاد می کند که به سادگی مداوا نخواهد شد. پس حتی دارویی مثل نفازولین را نمی توان بدون تجویز پزشک استفاده کرد.
استفاده طولانی مدت از داروهای چشمی چه عوارضی به دنبال دارد؟
قطعا یک قرمزی دایم خواهد داد، عروق را کلفت کرده و قرمزی پایدار می ماند. مصرف بعضی دیگر از این داروها موجب خواهد شد که بیمار در آینده آب مروارید یا آب سیاه بگیرد. بعضی از قطره ها در چشم رسوب می کنند که خروج این رسوب ها از چشم مشکل است. برخی از قطره ها مجاری اشکی را تنگ می کنند و بیمار دچار اشک ریزش می‌شود و ... پس به طورکلی استفاده از هیچ داروی چشمی در طولانی مدت بدون خطر نخواهد بود.بعضی از آهنگرها و جوشکاران به دلیل این که دایم در معرض پرتاب پلیسه یا نور جوشکاری به چشم شان هستند از قطره‌های بی حس کننده چشمی استفاده می کنند. نظر شما در این باره چیست؟
مصرف این قطره‌ها بسیار خطرناک است. فرد باید عامل درد و سوزش را مداوا کند نه این که درد را تسکین دهد. درد یکی از نعمت‌های بزرگ خداوند است. بعضی از بیماری ها که درد ندارند بسیار خطرناک هستند، چون عارضه‌های شان پیدا می شود بدون این که ما بتوانیم عامل بیماری را مداوا کنیم؛ در حالی که داشتن درد ما را برای درمان درد راهنمایی می کند. وقتی که داخل چشمی، جسم خارجی یا پلیسه رفته و فرد سرخود از قطره بی حس کننده استفاده کند، درد از بین می رود در حالی که جسم خارجی باقی مانده و ایجاد خراش بیشتر چشم، عفونت در محل ضایعه و عوارض متعدد می کند. بنابراین استفاده از قطره بی حس کننده چشمی فقط باید توسط پزشک انجام شود آن هم برای این که بتواند به راحتی جسم خارجی را خارج کند.باور دیگری که وجود دارد این است که بعد از هر بار استخر از قطره ضد عفونی کننده چشمی استفاده شود. آیا این کار لازم است؟
در استخر هم اگر آلودگی وجود داشته باشد و روی پلک بالا و پایین و ابرو بنشیند، با دوش گرفتن نهایی و شستشوی آن، این آلودگی از بین می رود و نیازی به ریختن قطره داخل چشم نیست. ضمن این که اگر می بینید استخری سبب قرمزی چشم و آلودگی آن می شود بهتر است از آن استخر استفاده نکنید.
نظر شما درباره شستشوی چشم با چای، داروهای گیاهی و کمپرس های گرم و سرد چیست؟
شستشوی چشم با چای به دلیل این که معمولا گرم و تمیز و تا حدودی استریل است مشکلی ندارد منتهی نباید چای را داخل چشم بریزند بلکه برای شستن و تمیز کردن مژه‌ها و پوست پلک چشم که ممکن است در اثر گرد و غبار، عرق، مواد آرایشی، دود و... آلوده شده باشد و مانند جسم خارجی موجب سوزش و قرمزی چشم می شود، استفاده کنند ضمن این که چشم باید حتما بسته باشد. اگر هم نخواستند با چای بشویند می توانند از آب گرم یا شامپوی بچه استفاده کنند. باز تاکید می کنم داخل چشم به هیچ وجه نیاز به شستشو ندارد و نباید چیزی غیر از داروهای تجویز شده توسط پزشک داخل آن ریخت.
حتی درمورد کسانی که از لنز استفاده می کنند؟
بله، این افراد هم باید لنزشان را بشویند نه چشم شان را. این افراد باید لنزشان را کف دست شان بگذارند و با سرم شستشو، آرام آرام آن را بشویند تا چربی های لنز از بین برود و بعد آن را داخل جا لنزی گذاشته و از محلول های ضد عفونی کننده استفاده کنند. در اینجا هم چشم نیازی به ضد عفونی ندارد.
داروهای چشمی را چه مدت می توان نگه داشت؟
قطره ها را معمولا می توان تا یک ماه پس از باز شدن نگه داشت ولی تا زمانی که درش بسته است و باز نشده است به شرط آن که تاریخ انقضای آن نرسیده باشد، قابل نگه داری است.اما اگر درش باز شد، بعد از یک ماه باید دور انداخته شود.
توصیه ما این است که تاریخ باز شدن قطره را روی آن بنویسند تا دچار اشتباه نشوند.
اگر قبل از این زمان، دارو رسوب کرد یا به اصطلاح قندک بست، چطور؟
البته اگر قطره‌ها به کناره ظرف شان بریزند معمولا رسوب می کنند و این طبیعت شان است. باید دقت کرد زمانی که قطره خارج می شود، اگر رنگش شفاف نباشد و کدر شده باشد یعنی این که فاسد شده و قابل استفاده نیست.
ترجیح می دهید افراد خودشان قطره را داخل چشم شان بیندازند یا فرد دیگری؟
در افراد عادی و بالغ، خود افراد می توانند این کار را بکنند ولی در افراد سالمند و در کودکان باید این کار توسط فرد دیگری انجام شود. نکته مهم این است که لزومی ندارد ما چشم را کاملا باز کنیم و قطره را داخل آن بیندازیم، همین قدر که لبه پلک به قطره آغشته شود و بخشی از قطره داخل چشم بریزد، کفایت می کند. نوک قطره باید در حدود 3 تا 4 سانتی متر بالاتر از پلک باشد و از برخورد با چشم جلوگیری شود.
باید چشم را آرام باز کرده و فقط یک قطره داخل آن بریزیم. معمولا مقداری از قطره از چشم بیرون می ریزد و همان قدر که داخل چشم می ماند برای مداوا کافی است و نیازی نیست که قطرات بیشتری به چشم بچکانیم.
نکته دیگر اینکه اگر یک نوبت از ریختن قطره را فراموش کردید، نیازی نیست که در نوبت بعدی از تعداد قطرات بیشتری استفاده شود و همان یک قطره کافی است. ضمن این که داروهای چشم هم، دوز مصرفی مشخصی دارند.
به عنوان مثال بعضی از داروها را باید یک هفته و بعضی دیگر را باید بیشتر یا کمتر استفاده کرد که این را پزشک مشخص می کند. اگر مدت مصرف قطره از این میزان کمتر شود ممکن است میکروب ها نسبت به دارو مقاوم شوند و فرد را مبتلا به عفونت شدیدتری کنند.
مریم منصوری
هفته نامه سلامت
*مطالب مرتبط:
باورهای غلط درباره چشم (1) و (2)
مواد غذایی مفید برای تقویت چشم و...
مواد غذایی مفید برای تقویت چشم و بینایی (1) و (2)
